Müəssisənin bütün gəlirləri ilə gəlirdən çıxılan xərc rarsındakı fərq mənfəətdir. Mənfəət vergisi də bu mənfəətin müəyyən edilmiş faiz dərəcəsinə vurulması ilə müəyyən edilir.

Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, mühasibat mənfəəti və vergi mənfəəti var, və onlar bir-birlərindən fərqlənə bilərlər. Bu səbəbdən də, müəssisədə mühasibat uçotu və vergi uçotu ayrı-ayrılıqda aparıla bilər. Əgər mühasibat mənfəətini müəyyən etmək üçün gəlir və xərclər mühasibat uçotu standartları ilə müəyyən edilirsə, vergi mənfəətini müəyyən edəcək gəlir və xərcləri Azərbaycan Respublikasının vergi qanunvericiliyi müəyyən edir.

Bu səbəbdən də, mühasibat mənfəətinin öz mənfəət vergisi, vergi mənfəətinin də öz mənfəət vergisi olacaqdır. Lakin, vergi orqanlarına təqdim edilən mənfəət vergisi bəyannaməsində olan mənfəət vergisi vergi uçotu lə müəyyən edilən və Azərbaycan Respublikası vergi qanunvericiliyi ilə müəyyən edilən mənfəət vergisi olacaqdır.

Bəs bu mühasibat və vergi mənfəət vergisinin arasındakı olan fərqlər uçotda nə cür əks olunacaqdır? Gəlin baxaq:

Mənfəət vergisinin mühasibat uçotu və maliyyə hesabatlarında əks olunması IAS 12 "Mənfəət vergisi" ilə tənzimlənir.

Uçot mənfəəti vergi xərclərinin çıxılmasından əvvəl dövr üzrə mənfəət və ya zərərdir.

Vergi mənfəəti (vergi zərəri), vergi orqanları tərəfindən təşkil olunan qaydalara uyğun olaraq müəyyən olunan, mənfəət vergisinin ödənildiyi (əvəzinin alındığı) dövr üzrə mənfəət və ya zərərdir.

Mənfəət vergisinə daxildir cari vergilər və təxirə salınmış vergilər.

Cari vergi dövr üzrə vergi mənfəəti (vergi zərəri) ilə əlaqədar ödənilməli (əvəzi alınmalı) mənfəət vergisi məbləğidir.

Təxirə salınmış vergi öhdəlikləri vergi tutulan müvəqqəti fərqlər ilə əlaqədar gələcəkdə ödənilməli olan mənfəət vergisi məbləğidir.

Təxirə salınmış vergi aktivləri aşağdakılar ilə əlaqədar gələcək dövrlərdə əvəzi alınmalı olan mənfəət vergisi məbləğidir:

1. çıxılan müvəqqəti fərqlər;
2. gələcək dövrə keçirilən istifadə olunmamış vergi zərərləri; və
3. gələcək dövrə keçirilən istifadə olunmamış vergi kreditləri.

Müvəqqəti fərqlər aktiv və ya öhdəliyin maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda olan balans dəyəri ilə onun vergi bazası arasında olan fərqlərdir. Müvəqqəti fərqlər:

1. aktiv və ya öhdəliyin balans dəyərinin əvəzinin alındığı və ya ödənildiyi gələcək dövrlərin vergi mənfəətininin (vergi zərərinin) müəyyən olunmasında vergi tutulan məbləğlər ilə nəticələnən müvəqqəti fərqlər olan vergi tutulan müvəqqəti fərqlər; ya da
2. aktiv və ya öhdəliyin balans dəyərinin əvəzinin alındığı və ya ödənildiyi gələcək dövrlərin vergi mənfəətininin (vergi zərərinin) müəyyən olunmasında çıxılan məbləğlər ilə nəticələnən müvəqqəti fərqlər olan çıxılan müvəqqəti fərqlər ola bilər.

Vergi xərcləri (vergi gəlirləri) cari vergi xərcləri (cari vergi gəlirləri) və təxirə salınmış vergi xərclərindən (təxirə salınmış vergi gəlirlərindən) ibarətdir.

Aktivin vergi bazası, müəssisə aktivin balans dəyərinin əvəzini aldıqda daxil olacaq vergi tutulan iqtisadi səmərələrə qarşı vergi məqsədləri üçün çıxılacaq məbləğdir. Bu iqtisadi səmərələr vergi tutulan olmazsa, aktivin vergi bazası onun balans dəyərinə bərabərdir.

Öhdəliyin vergi bazası, gələcək dövrlərdə həmin öhdəliklə əlaqədar vergi məqsədləri üçün çıxılan hər hansı məbləğ çıxılmaqla, onun balans dəyəridir. Gəlirin avans olaraq alındığı halda, yaranan öhdəliyin vergi bazası, gələcək dövrlərdə vergi tutulmayacaq hər hansı gəlir məbləği çıxılmaqla, onun balans dəyəridir.

Mənfəət vergisini mühasibat uçotunda mühasib aşağıdakı kimi əks etdirməlidir:

• mühasibat mənfəətinə vergi hesablamalı;
• vergi məbləğinə düzəliş etmək ki, o qanunvericiliyinə görə hesablanan vergi məbləği ilə bərabər olsun.

Mühasibat mənfəətinə hesablanan mənfəət vergisi şərti olaraq mənfəət vergisi üzrə xərclər adlandırılır.

AR Vergi Məcəlləsinin 105-ci maddəsinə əsasən müəssisələrin mənfəətindən 20 faiz dərəcəsi ilə vergi tutulur.