Müəssisənin daxili imkanları hesabına yaradılmış qeyri-maddi aktivlərin tanınma meyarlarına cavab verdiklərini qiymətləndirmək məqsədi ilə müəssisə aktivin yaradılmasını tədqiqat və təcrübə-konstruktor işləri mərhələlərinə bölür.

Tədqiqat yeni elmi və ya texniki nailiyyətlərin və ideyaların əldə olunması üçün planlı və məqsədli elmi-teхniki araşdırmaların həyata keçirilməsidir.

Təcrübə-kоnstruktоr işləri yeni və ya daha təkmil materialların, qurğu və cihazların, məhsulların, proseslərin, sistem və ya xidmətlərin, onların kommersiya yolu ilə istehsalı və ya istifadəsindən əvvəl, planlaşdırılması və ya layihələşdirilməsi nəzərdə tutulan tədqiqat nəticələrinin və digər biliklərin tətbiq olunmasıdır. Təcrübə-konstruktor işləri zamanı yaranmış qeyri-maddi aktivlər müəssisə tərəfindən yalnız onun aşağıdakı şərtlərin təmin edilməsini nümayiş etdirmək iqtidarında olduğu halda tanına bilər:

1. istifadə və ya satış üçün yararlı olması məqsədilə, qeyri-maddi aktivin tamamlanmasının texniki cəhətdən mümkünlüyü;
2. istifadə və ya satış məqsədilə, qeyri-maddi aktivin yaradılmasının başa çatdırılması ilə bağlı niyyətin olması;
3. müəssisənin qeyri-maddi aktivdən istifadə etməsi və ya satması bacarığı; (ç) qeyri-maddi aktivin gələcək iqtisadi səmərə gətirəcəyi perspektivini göstərən amillərin mövcudluğu;
4. istifadə və ya satış məqsədilə, qeyri-maddi aktivin yaradılmasının başa çatdırılması üçün adekvat texniki, maliyyə və digər resursların mövcud olması;
5. qeyri-maddi aktivin yaradılması zamanı ona aid edilə bilən məsrəflərin ədalətli əsasda qiymətləndirilməsi bacarığı.

Əgər müəssisə qeyri-maddi aktivi yaratmaq üçün daxili layihənin tədqiqat mərhələsini təcrübə-konstruktor işləri mərhələsindən fərqləndirə bilmirsə, bu zaman mühasibat uçotu subyekti bu layihə üzrə məsrəfləri yalnız tədqiqat mərhələsi zamanı yaranmış məsrəflər kimi uçota alır.

Tədqiqat mərhələsi üzrə (və ya daxili layihənin tədqiqat mərhələsindən) qeyri-maddi aktiv yaranmır. Bu zaman tədqiqat mərhələsi üzrə məsrəflər (və yaxud daxili layihənin tədqiqat mərhələsi zamanı yaranmış məsrəflər) yarandığı andan etibarən hesabat dövrünün xərcləri kimi uçotda əks etdirilir. Belə ki, 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 207, 241-1, 244, 432, 434, 435, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 537, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Təcrübə-konstruktor işləri zamanı yaranmış qeyri-maddi aktivlər (və yaxud daxili layihənin təcrübə-konstruktor işləri mərhələsi çərçivəsində yaranmış qeyri-maddi aktivlər) üzrə məsrəflər qeyri-maddi aktivlərin kapitallaşdırılması kimi uçotda əks etdirilir. Bu zaman 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 207, 241-1, 244, 431, 432, 434, 435, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 537, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlər istifadəyə verildikdə 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Hesablar üzrə müxabirləşmələr aşağıdakı cədvəldə verilibdir: