İstehsal xərcləri bir çox əlamətlərə görə aşağıdakı kimi qruplaşdırılır və
uçotda əks etdirilir:
|
Əlamətlər
|
Xərc növləri
|
Xüsusiyyəti
|
|
İqtisadi məzmununa görə
|
İqtisadi elementlər üzrə
Kalkulyasiya maddələri üzrə
|
İqtisadi elementlər üzrə xərclər bölünür
- Geri qaytarılmış materialların dəyəri çıxılmaqla material xərcləri;
- Əməyin ödənişi üzrə olan xərclər;
- Sosial sığortaya olan köçürmələr;
- Əsas vəsaitlərin və qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası;
- Digər xərclər.
Məsrəflərin kalkulyasiya maddələrinə görə
qruplaşdırılması üsulu məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyərinin daha dəqiq
hesablanması üçün tətbiq olunur. Xərc maddəsi, yaxud kalkulyasiya maddəsi - ayrıca hər hansı bir məhsulun, yaxud da bütün məhsul buraxılışının maya dəyərini təşkil edən müəyyən növ xərclər
hesab olunur.
Kalkulyasiya maddələri üzrə xərclər bölünür:
- xammal və materiallar
- satıla bilən tullantılar (bu zaman çıxılır);
- alınmış məhsullar, yarımfabrikatlar, kənar müəssisələrin istehsal
xarakteri daşıyan xidmətləri;
- texnoloji məqsədlərin həyata keçirilməsi məqsədilə yanacaq və enerji;
- istehsalatda çalışan işçilərin əmək haqları;
- sosial köçürmələr;
- istehsalın hazırlanılmasına və öyrənilməsinə çəkilən xərclər;
- ümumistehsalat xərcləri;
- ümumtəsərrüfat xərcləri;
- zay məhsuldan olan itkilər;
- digər istehsalat məsrəfləri
|
|
Yekcinslik dərəcəsinə görə:
|
Birelementli xərclər
Kompleks xərcələr
|
Birelementli xərclər - bircinsli iqtisadi elementlərdən ibarət xərclər.
Kompleks xərcələr - müxtəlif iqtisadi element qruplarını birləşdirən xərclər;
|
|
İstehsalın həcminə münasibətdə
|
Dəyişkən Sabit
|
Dəyişkən xərclər - istehsal həcmi dəyişən zaman ona mütənasib dəyişillər;
Sabit xərclər - istehsal həcmindən asılı olmadan sabit qalıb dəyişmirlər.
|
|
Təyinata görə xərclər:
|
Texnoloji xərclər
İnzibati - təsərrüfat xərcləri
|
Texnoloji xərclər - istehsal prosesi ilə əlaqəli xərclər;
İnzibati-təsərrüfat xərcləri - təsərrüfat - idarəetmə xərcləri.
|
|
Məqsədəuyğunluq kriteriyasına görə:
|
İstehsal xərcləri
Qeyri-istehsal xərcləri
|
İstehsal xərcləri - yararlı məhsulun buraxılışı ilə əlaqədar xərclərdir;
Qeyri-istehsal xərcləri - istehsalın dayanmasından olan itkilər, zay məhsullar,
çatışmazlıqlar.
|
|
Maya dəyərinə daxil olunması üsuluna görə
|
Birbaşa xərclər Dolayı xərclər
|
Birbaşa xərclər - ilkin sənədlər əsasında məhsulun müəyyən növünə aid oluna
biləcək xərclər birbaşa maya dəyərinə daxil edilirlər. Bütün birbaşa xərclər dəyişkən xərclərdir;
Dolayı xərclər - bir neçə məhsul növünün istehsalına çəkilən xərclərdir (istehsalın idarəedilməsi xərcləri). Bu xərclər xüsusi hesablarda toplanır və, müəyyən baza əsasında (əmək haqqı, istehsal həcmi və s.) bölüşdürülüb, məhsulların maya dəyərinə aid edilirlər.
|
|
Yaranma vaxtına və maya dəyərinə aid olmasına görə xərclər
|
Cari Gələcək dövrün xərcləri
|
Cari xərclər - məhsulun istehsalı və satışı ilə bağlı cari dövrdə gəlir gətirən xərclərə deyilir;
Gələcək dövrün xərcləri - cari dövrdə çəkilən, lakin gələcək dövrlərdə gəlir gətirəcəklərinə görə gələcək dövrdə maya dəyərinə daxin ediləcək xərclərə deyilir.
|
